‘Güzel olan her şey yok edildi’: Filistinliler paramparça olmuş bir şehrin yasını tutuyor

Derleyen: Ayşe Kısakürek Duvarları çöktü ve minaresini bir kısmı yıkıldı, Gazze’deki Gazze Ulu Camii’nin (diğer adıyla Büyük Ömeri Camii) kalıntıları ayakta ancak  büyük ölçüde küçüldü. 

Çevresindeki tarihi eski şehir de yerle bir olmuş durumda. Yedinci yüzyıldan kalma ibadethane Gazze’nin en ünlü camisiydi ve çevresi Filistin’in tarihi ve kültürünün odak noktasıydı. Ancak 120 günden fazla süredir devam eden İsrail bombardımanının sebep olduğu hasar, şehir boyunca yayıldı. Geriye kalan az sayıda Filistinli ve yerinden edilmiş ve geri dönmeyi ümit eden çok daha fazla sayıdaki Filistinli için kültürleri ve tarihleri, artık yalnızca anılara hapsolmuş durumda.

İNSANLAR SOLGUN BİR YÜZLE DOLAŞIYOR, RUHLARI YORGUN

İsrail’in kara işgalinin şiddetine rağmen Gazze’de yaşamayı sürdüren Bader El Zeharna, “Şehir hayalet bir kasaba, insanlar bu savaştan sonra solgun yüzlerle dolaşıyor, ruhları yorgun. Eski Gazze şehrine yürürseniz, yalnızca hatıraları hatırlayacak, kültürel ve dini mekanların yok edilmesinden dolayı mideniz bulanacak ve üzüleceksiniz” dedi.

“Eskiden kültürel alanlarla dolu olan eski Gazze şehri gri ve bulutlarla kaplı. Gazze’de yürümek sanki bir filmin içindeymişiz, kurgusal bir hikayenin içindeymişiz, bir fantezinin içindeymişiz gibi hissettiriyor. Bir kıyamet sahnesi kıyamet gibi.”

UNESCO UYARDI

Unesco (Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü); camiler, kiliseler, tarihi evler, üniversiteler ve Gazze’nin bilinen ilk limanı olan Anthedon Limanı arkeolojik alanı da dahil olmak üzere en az 22 yerin hasar gördüğünü doğruladı. Kurum, başka bölgelerde de hasar olduğuna dair raporlar aldığını ancak çatışma sebebiyle bunları başta uydu görüntüleri olmak üzere mevcut araçlarla doğrulayamadığını da ekledi.

Filistin Kültür Bakanlığı’nın İsrail’in Filistin mirasına verdiği zarara ilişkin yakın tarihli bir raporunda, İsrail’in Gazze’yi bombalamasının, 144’ü eski şehirde ve 25 dini mekan da dahil olmak üzere, kültürel veya tarihi öneme sahip 207 binayı yok ettiği vurgulandı. Hasar aynı zamanda antik bir Roma mezarlığını ve üç binden fazla askerin birinci ve ikinci dünya savaşlarında gömüldüğü İngiliz Milletler Cemiyeti savaş mezarlığını da içeriyor.

UNESCO, bölgede daha fazla  kültürel alanın zarar görme riski altında olduğu konusunda uyardı. Buna, en eski Hristiyan manastırlarından olan ve henüz hasar almayan ancak yoğun çatışmaların yaşandığı bölgede yer alan Saint Hilarion Manastırı da dahil. 

“Unesco, Gazze’deki kültürel ve tarihi mekanların zarar görmesinden derin endişe duymaktadır. İnsani acil durumlar meşru bir öncelik olmakla birlikte, kültürel mirasın her biçimiyle korunmasının yanı sıra; eğitim altyapılarının ve gazetecilerin korunması da, kültürel eserlerin sivil altyapı olduğunu öngören uluslararası hukuka uygun olarak sağlanmalıdır.”

Gazze’deki birçok savaşı fotoğraflayan ama aynı zamanda şehrin kültürünü de belgeleyen fotoğrafçı Wissam Nassar, orada geçirdiği süre sebebiyle Gazze Ulu Camii ve çevresinde meydana gelen hasarın kendisini bizzat etkilediğini söyledi.

“Bu caminin, Ramazan ayında toplanma noktası, ibadet ve Kur’an okuma yeri olması sebebiyle Gazze’deki her Filistinli için özel bir yeri vardır. Bir fotoğrafçı olarak bu caminin içinde birçok hatırayı ve anı yakalamak benim için özel bir öneme sahip.”

‘GAZZE’NİN ÇEŞİTLİLİĞİNE ZARAR VERİYOR’ 

Şu anda Kanada’da yaşayan Nassar, hem fotoğrafçı olarak hem de kişisel yaşamında, yıkılmış Türk hamamlarının da bulunduğu eski şehri ziyaret ettiği günleri hatırladığını söyledi. Caminin yakınında bulunan Aziz Porphyrius Ortodoks Kilisesi gibi Hristiyan bölgelerine verilen zararın da Gazze’nin ‘çeşitliliğine’ zarar verdiğinin altını çizdi.

“Bir fotoğrafçı olarak hayatım boyunca üzüntü taşıyacağım çünkü bu tarihi yapıların onarılması zor, kayıpları ise telafi edilemez. Bu mekanlarda binlerce anımız olduğu için onları her an hatırlayacağım. Ancak bu arkeolojik alanlarda çektiğim fotoğraflara bakınca daha çok üzülüyorum. Maalesef İsrail Gazze’deki her güzel şeyi yok etti. İsrail sadece insanları değil; taşları, altyapıları, tarihi yapıları da yok etmeyi hedefleyerek insan hayatını ve kültürel mirası yok etmeyi amaçlıyordu.”

KÜLTÜREL POTANSİYEL TEHDİT ALTINDA

Güney Afrika’nın Lahey’deki Uluslararası Adalet Divanı’na taşıdığı, İsrail’i soykırımla suçlayan ve mahkemenin İsrail askerlerinin soykırım anlamına gelebilecek eylemlerde bulunmasını engellemesi yönünde karar verdiği davası, İsrail’in Filistin kültürünü hedef aldığı suçlamalarını da içerdi. Yanı sıra, İsrail’i modern müzeleri ve kültür merkezlerini yok etmekle ve okullara zarar vererek, gazetecileri, öğretmenleri ve aydınları öldürerek Gazze’nin ‘kültürel potansiyelini’ tehdit etmekle suçladı.

‘Miras İçin Barış’ isimli STK’nın Başkanı Isber Sabrine, Gazze’nin mirasına verilen zararın kalıcı olacağını ve fiziki binaların çok ötesine geçeceğini söyledi. Dini mekanlara yapılanların, hem Müslümanların hem de Hristiyanların sosyal yaşamını etkileyeceğini ve rehabilite edilmesinin uzun zaman alacağını kaydetti.

“Gazze halkının topraklarından kasıtlı olarak koparılması mirasın büyük bir yıkımı. Korunması ve onarılması önemli. Savaş durduğunda neyin yok edildiğinin değerlendirilmesi gerekecek.”